پژوهش «شناخت نقشه های نوظهور فرش دستباف دوره قاجار» در راستای اهداف گروه پژوهشی هنرهای سنتی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری که همان آفرینش ابداعی یا بازآفرینی آثار درجه یک و هویتی هنرهای سنتی است در این مرکز انجام شد.
به گزارش ایسنا و به نقل از روابط‌عمومی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری، سید عبدالمجید شریف‌زاده ـ رییس گروه پژوهشی هنرهای سنتی ـ در این زمینه اظهار کرد: این پژوهش توسط لیلا نفیسی‌نیا، کارشناس پژوهشی این مرکز انجام شده است. به طور کلی مطالعه و شناخت فرش ایران در دوره های مختلف تاریخ ایران، به نوعی مطالعه خود تاریخ این کشور است؛ زیرا این هنر یکی از مهمترین هنرهای مردمی و سنتی محسوب میشود. این پژوهش نیز در پی آن است که تفاوت‌های بارز قالی‌های دوره قاجار با فرش‌های دورههای قبل را مشخص و به مطالعه عوامل مؤثر در بروز تحولات فرش این دوره بپردازد.
او گفت: به این ترتیب از طریق منابع مکتوب از جمله کتب، منابع و سایت‌ها و نیز مصاحبه با اساتید فن، مجموعهای از نقشه‌های مختص این دوره مشخص و معرفی شد و بر اساس مضمون و محتوای این نقشهها، طبقهبندی طرح‌های این دوره انجام شده است.
شریف زاده در ادامه با بیان اینکه «در دوره قاجار با ایجاد تغییرات در نظام سنتی جامعه و رواج انواع صنایع و تکنیک‌های تولید، تغییرات بسیاری در فرش ایجاد شد که از جمله محسوسترین این تغییرات، بروز نقشه‌های جدید و متفاوت با دورههای پیشین، ابعاد خاص فرشها و کاربریهای جدید است»، خاطرنشان کرد: قالی‌های تصویری نمونه شاخص این تغییر است که بر پدیده تصویرگری در فرش تاکید میکرد.
او برخی از عوامل گرایش به این موضوع را گرایش به هنر غرب و طبیعت‌پردازی، تحت تأثیر ارتباط با فرهنگ غرب، ظهور عکاسی، چاپ سنگی، نقاشی قهوه خانهای و علاقه به موضوعات ادبی و فرهنگ باستانی ایران و کشف محوطههای باستانی و معرفی آثار دورههای قبل به شکل فراگیر اعلام کرد.
رییس گروه پژوهشی هنرهای سنتی پژوهشگاه افزود: در دوره قاجار علاوه بر دربار، بسیاری از صاحب منصبان و والیان حکومت‌های محلی نیز اشتیاق زیادی به فرش به عنوان محصولی فاخر و هنرمندانه پیدا کردند و تعدادی نقشه و طرح به نام برخی از آنان شهرت یافت که از آن میان میتوان به طرح مشهور به گلدانی ظل السلطانی، طرح مستوفی، طرح وزیری و طرح بختیار اشاره کرد.
او اظهار کرد: در اواخر این دوره با توجه به اقبال اروپا و آمریکا به فرش‌های ایرانی که از صادرات آن در دوره ناصرالدین شاه و شرکت در نمایشگاه‌های بین‌المللی آغاز شده بود، شرکت‌های خارجی از جمله زیگلر و کمپانی شرق، مشغول تولید فرش در ایران شدند که بعدها منجر به تاسیس شرکت سهامی فرش ایران شد.
به گفته شریف زاده، دوره قاجار، دوره معرفی فرش ایران به جهانیان و رونق تجارت بین المللی فرش بود تا جایی که در سال ۱۹۰۶ میلادی ۱۷ کشور دنیـا از خریـداران فرش ایران بودند.
او رایجترین نقشه‌های دوره قاجار را در دو دسته کلی قرارداد و گفت: دسته نخست نقشه‌های کهن شامل نقشه‌های عشایری و روستایی، نقشه‌های دوره صفوی همچون ترنج دار، لچک و ترنج و شاه عباسیهای افشان، نقشه‌های هراتی به ویژه هراتیهای گلدانی و افشان که در این گروه بسیاری از طرح‌های پیشین قرار میگیرند و همانند گذشته ساختارهای مسلطی مانند لچک ترنج و ترنجی سیمای کلی فرش‌های قاجاری را تشکیل میدهند.
شریف زاده دسته دوم را نقشه‌های نوظهور شامل نقشه‌های تصویری (مضامین روایی و ادبی، مناظر و شخصیتها)، نقشه های منسوب به رجال (ظل السلطانی، مستوفی و…)، نقشه‌های نیمه تجریدی (گل فرنگ، درختی حیواندار) ، نقشه‌های عجیب و غریب ( نقش اجنه، واق واق و …) و نقشه‌های اقتباسی (قفقازی، گوبلنی و…) عنوان کرد و افزود: بزرگترین مرکز قالیبافی ایران در زمان قاجار اراک (سلطان آباد) و نواحی اطراف آن دانسته شده است. طرح‌ها و نقوش فرش قاجار در مقایسه با طرح‌های پرتکلف، فاخر و درباری دوره درخشان فرشبافی ایران، دوره صفوی، ساده و عامیانه است.
او در پایان با بیان اینکه ظهور و گسترش طرح‌های تصویری و اقتباسی، مهمترین پدیده در طرح و نقش قالی‌های این دوره است، تصریح کرد: نقوش به‌کار رفته در این فرشها به استثنای طرح‌های تصویری، بیشتر گیاهی است و نقوش حیوانی، به ویژه حیوانات غیرواقعی تا حدودی حضور یافته است و گرایش به واقع‌گرایی و طبیعت‌پردازی در ترسیم نقوش از دیگر ویژگی‌های قالی‌های قاجار به شمار می‌رود.
انتهای پیام
منبع: ایسنا